بررسی قرارداد های استفاده از تجهیزات دریایی از سوی کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه دریایی و غواصی
با توجه به هزینه بسیار زیادی که معمولا برای خرید یک کشتی انجام می‌شود بازار اجاره کشتی نیز بسیار رونق پیدا کرده است. افراد حقیقی و حقوقی به جای تامین هزینه‌های بسیار زیاد خرید کشتی‌ها اقدام به اجاره کشتی می‌کنند. در بحث اجاره ما با انواع قرارداد‌ها روبرو هستیم اما به طور کلی لازم است تا ابتدا دو نوع اجاره کشتی داخلی و کشتی خارجی را از هم تفکیک کنیم. مسائل و محدودیت‌ها و همچنین تکنیک‌هایی در خصوص اجاره کشتی چه داخلی و چه خارجی وجود دارد که عدم توجه به آن‌ها باعث بروز اختلافاتی می‌شود. در این یادداشت ابتدا به بررسی این موراد می‌پردازیم و در ادامه یادداشت به کمک کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه دریایی در خصوص اختلافات ناشی از قرارداد اجاره کشتی و قایق و همچنین نحوه رسیدگی به آن مباحثی را طرح خواهیم نمود.
هر کشتی یا شناوری که قابلیت حمل و نقل و جابجایی داشته باشد در قرارداد‌های اجاره به اصطلاح خارجی باید مواردی را رعایت نماید. کشتی‌های خارجی توسط افراد ایرانی حداقل باید به مدت دو سال اجاره شوند، کشتی حتما باید توسط اتباع ایرانی اجاره شود، اجاره نامه کشتی باید به تایید و ثبت نمایندگی ایران برسد، کشتی باید از پرچم ایران استفاده نماید و تحت قوانین ایران است، کشتی باید از لحاظ کارآیی در وضعیت مطلوبی باشد به همین دلیل محدودیت سن ده سال را برای شناور‌ها و کشتی‌ها در نظر گرفته‌اند.
موارد مذکور عمده محور‌های کلی در خصوص اجاره کشتی خارجی است به همین دلیل تاکید زیادی می‌شود که افرادی که علاقمند به عقد قرارداد اجاره کشتی به صورت کامل هستند موراد مذکور را لحاظ نمایند. بدیهی است لحاظ نکردن این موراد مستاجر و مالک کشتی را با مشکلاتی روبرو خواهد کرد که این موضوع نیز توسط کارشناس دادگستری وسائط نقلیه دریایی بررسی می‌شود.
انواع اجاره کشتی را می‌توان به اجاره سفری، که معمولا برای یک سفر تجاری و یا غیر تجاری در مدت معمولا محدودی صورت می‌گیرد، و مستاجر نه تمام بلکه بخشی از یک کشتی و شناور را اجاره می‌نماید. اجاره زمانی که بر اساس زمان مشخص مثلا دو ماه یک شناور به مستاجر اجاره داده می‌شود در این توافقات محل تحویل کشتی و زمان آن به دقت لحاظ می‌شود و همچنین هزینه‌های جانبی آن معمولا به موجب قرارداد بر عهده مستاجر قرار می‌گیرد.
اجاره لخت نیز یکی از مهم‌ترین نوع قرارداد‌های اجاره کشتی است که بسیار هم رایج است و تا حدودی در مقدمه متن آن را توضیح دادیم. محدودیت‌های مستاجر در این نوع اجاره بسیار اندک است و چون تامین هزینه خرید کشتی و شناور دشوار است و یا به صرفه نیست معمولا از این روش استفاده می‌شود. قرارداد‌های دیگری مانند مانند قرارداد بخشی و یا جزئی را هم می‌توان ذکر کرد که بنا به نیاز در این حوزه منعقد می‌شوند.
اما مهم‌ترین اختلافات در قرارداد اجاره کشتی کدام‌اند؟ اولین موضوع در خصوص کیفیت اجاره است. منظور از کیفیت اجاره نوع اجاره هم می‌تواند باشد که بالاتر به اجاره سفری یا بخشی اشاره کردیم. در این نوع اجاره‌ها ممکن است بین مستاجر و ناخدای کشتی در خصوص میزان استفاده از کشتی اختلاف بروز کند. نهایتا این اختلاف به نفع یک طرف در ابتدا حل می‌شود اما ادعای طرف دیگر بعد از بروز اختلاف ممکن است زمینه پرداخت خسارت قابل توجه به دیگری را فراهم کند. برای مثال هم می‌توان به مسافت و میزان بار اشاره نمود و یا حتی حجم بار‌ها.
اختلاف دوم در خصوص زمان اجاره کشتی است. فرض کنید یک کشتی را در یکم جولای اجاره کرده‌اید و قصد دارید از آن برای حمل یک بار به چین استفاده کنید، مدت زمان اجاره شما یک ماه است، برای مثال اگر درده جولای کشتی از بندرگاه حرکت کند شروع زمان قرارداد نیز از همان دهم جولای محاسبه می‌شود. تاخیر در حرکت و به معنای تغییر زمان شروع قرارداد است و چون این موضوع در قرارداد‌ها لحاظ نمی‌شود در مورادی اختلاف برانگیز می‌شود.
اختلاف سوم تحویل کشتی به مستاجر و مالک است. بر این اساس ممکن است قرارداد اجاره یک کشتی امروز به پایان برسد اما کشتی دو روز دیگر به بندرگاه برسد. این موضوع سبب اختلاف و احتمالا تعیین خسارت تاخیر است. از سوی دیگر ممکن است کشتی ای که به مالک تحویل داده شده است دچار خساراتی شده باشد و به عبارتی بر اساس قراردادی که تحویل گرفته است نباشد. عکس این موضوع نیز سبب اختلاف است که کشتی بر اساس مفاد قرارداد و شرایط مندرج در آن به مستاجر تحویل داده نمی‌شود و یا حتی کشتی آمادگی لازم برای سفر را ندارد. این مورد اختلافی نیز توسط کارشناس رسمی وسائط نقلیه دریایی بررسی می‌شود.
اختلافات دیگر در خصوص توانایی کشتی در حمل بار و یا میزان حمل بار است. برای مثال ممکن است کشتی با ظرفیت پانصد تن اجاره شده باشد اما کشتی توانایی حمل چهار صد تن را داشته باشد این مورد را کذب در اجاره هم می‌نامند که موجب اختلاف است.
اختلافات در قرارداد کشتی بسیار بسیار زیاد است. توقیف کشتی، حمل بار غیر مجاز، ممنوعیت کشتی از حمل بار، خرابی کشتی، تاخیر در حمل و یا تحویل و مواردی از این قبیل در بسیاری از قرارداد‌های اجاره کشتی صورت گرفته است. که بررسی آن را به طور کامل در یادداشت دیگری انجام خواهیم داد.
کارشناس دادگستری وسائط نقلیه دریایی از نوع دیگری از اختلافات بحث می‌کند که به مراتب اهمیت بیشتری هم می‌تواند داشته باشد و آن موضوع عدم پایبندی به مفاد قرارداد و یا حتی فسخ قرارداد است. برای مثال مستاجر ساعتی قبل از حرکت کشتی تصمیم به فسخ قرارداد می گیرد و شرایط فسخ هم در قرارداد لحاظ نشده است و یا ساز و کار آن پیچیده است. در این موارد نیز کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه دریایی بر اساس حقوق طرفین اظهار نظر می‌کند. معمولا فردی که اقدام به فسخ قرارداد می‌کند باید نیمی از هزینه قرارداد را به عنوان خسارت به بپردازد. و یا عدم تعهد به پرداخت هزینه‌ها از سوی مستاجر به دلایل مختلف اعم از ناکارآمدی کشتی و یا عدم تطبیق شرایط با مفاد مندرج در قرارداد و موضوعات اینچینی زمینه ساز اختلاف خواهند بود.
بنابراین همانطور که اشاره کردیم در صورت بروز در اختلافات مختلف چه در قرارداد‌های داخلی و چه در قرارداد‌های خارجی و چه موضوعات مختلف قراردادی و نیاز به ارزیابی قرارداد و یا مطابقت وضعیت شناور و کشتی با مفاد قرارداد می‌توانید با کارشناس وسائط نقلیه دریایی تماس حاصل نمائید.