کشتی ها همواره به عنوان بزرگ ترین نوع حمل نقل شناخته می شوند و می توان از طریق آب های اقیانوسی و دریایی بار های بسیار بزرگ و تعداد زیادی را به وسیله کشتی های باری و تجاری جا به جا کنند. کشتی های باری و تجاری سهمی بیش از نود درصدی در انتقال  صادرات و واردات کالا دارد و همین اختلاف بسیار زیاد با سایر روش های حمل و نقل گویای اهمیت این نوع جا به جایی است . تعداد کشتی های باری بزرگ در کشور ها زیاد نیست یا این که این کشتی ها همواره در دسترس نیستند از این رو قوانینی برای تعیین هزینه اجاره کشتی ها در امور بین المللی وضع شده است. از این رو کارشناسانی در این حوزه مشغول اطلاع رسانی و بررسی موضوعات قرار داد اجاره کشتی ها هستند که با نام کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه دریایی و غواصی کار می کنند.

کشتی ها به دلیل فضای بسیار بزرگی که دارند می توانند وسیله مناسبی جهت انتقال و صادرات و یا واردات کالاهای انبوه کنند. به عنوان مثال خودرو ها که وزن زیادی دارند وجاگیر هم هستند در عرشه کشتی های بزرگ می تواند جا به جا شود و از قاره ای به قاره دیگر انتقال پیدا کند . سالانه هزاران خودرو در کشور ما از همین راه وارد می شود . باز هم می شود به نمونه هایی اشاره کرد . نمونه اصلی انتقال بسیار بزرگ در کشتی ها، نفت کش ها هستند. وسیله های غول پیکری که می توانند میلیون ها بشکه نفت را در یک مسیر انتقال دهند و از طرفی به دلیل این که حجم انتقال بسیار بزرگ است این کشتی ها مورد نظارت بسیار زیادی هستند تا جایی که گاها برای حمل و نقل دریایی اسکورت می شوند .اسکورت دریایی که نیروی های دریایی کشور قبلا هم بار ها انجام داده اند . به هرحال کشتی ها بزرگ ترین وسیله حمل و نقل در دنیا هستند و هزینه های ساخت و خرید آن ها بسیار بالاست. از همین رو اجاره کشتی ها امری سوداور است .

این قرار داد های اجاره کشتی می توانند داخلی یا بین المللی باشند و از طریق این قرار داد ها صاحب یا صاحبان کشتی یا شخص مورد اعتماد که وکیل و نماینده آن مالک می باشد، می توانند قرار داد را ثبت کنند.

انواع مختلف قرار داد در اجاره کشتی وجود دارد که کار تخصصی محسوب می شود . بستگی به نوع نیاز شرکت یا دولتی که خواهان اجاره کشتی مورد نظر است میتوان این قرار داد ها را تنظیم کرد . این قرار داد ها می توانند مدت دار و طی بازه زمانی باشند یا صرفا برای یک سفر خاص اجاره شده باشد . گاها حتی می توان از یک سفر رفت و برگشت یا سفر های چند مسیره استفاده کرد و قرار داد را تنظیم کرد.

کشتی های باری و تفریحی و نفت کش ها، به مانند سایر وسایل نقلیه زمینی و هوایی دارای بیمه مشخصی هستند که در آن می توان بار تحت انتقال یا خدمه و مسافران را بیمه کرد . این بیمه ها با توجه به بار کشتی و نوع کشتی و تاسیسات آن تنظیم می شود .

امکان این که اختلافاتی در زمینه نوع قرار داد های اجاره کشتی ها به وجود بیاید زیاد است  یا این که یک ظرف قرار داد به تعهدات خود عمل نکرده باشد . در این نوع قرارداد ها کارشناس تخصصی باید به رفع اختلاف و کارشناسی بپردازد. ضمنا امکان این که هر گونه حادثه طبیعی یا خطای انسانی در کشتی در حین اجاره پیش بیاید، وجود دارد. از این رو با توجه به شرایط بیمه و قرارداد باید کارشناسی شود .

اگر در اثر حادثه به تاسیسات و موتور و سیستم های برقی کشتی خساراتی وارد شود هم کارشناس مربوطه یعنی کارشناس رسمی دادگستری برق ماشین و تاسیسات کارخانجات میتواند پاسخگوی سوالات و مشکلات شما باشد.

در اجاره کشتی ها هر گونه حادثه ای که در حین اجاره برای کشتی های پیش بیاید مسولیتش با فرد اجاره کننده است. از این رو بیمه ی کشتی امری واجب می باشد. از جایی که در صورت اتفاق حادثه خسارات وارده بسیار زیاد خواهد بود نوع بیمه کشتی هم با بیمه سایر وسایل متفاوت است

اختلافات دیگری هم در نوع قرار داد ها امکان وقوع دارد . به عنوان مثال شاید اجاره کننده در زمان مقرر اقدام به تحویل کشتی نکند یا اسیب هایی را به کشتی در حین بارگیری یا تخلیه بار انجام دهد . گاها شکایت هایی از این دست پیش می آید که بررسی آن صرفا توسط کارشناس وسائط نقلیه دریایی و غواصی امکان پذیر خواهد بود . در  این موارد کارشناس رسمی دادگستری  می تواند به تمامی جوانب مشکلات و اختلافات در امور دریایی آگاه باشد . اگر اختلافات بین المللی باشد کارشناسان باید به عنوان نمایندگان طرفین قرار داد به حل و فصل اختلافات و تسهیل شرایط موجود جهت بررسی قرار داد بپردازند.

کشتی‌ها و قایق و شناور‌ها نیز مانند سایر وسایل نقلیه نیازمند تعمیرات هستند. با توجه به حساسیت‌هایی که مسافرت‌های دریایی دارند تعمیرات کشتی مستلزم در نظر گرفتن جزئیات و استفاده از متخصصان حرفه‌ای است. هزینه تعمیر کشتی‌ها و لنج‌ها و قایق‌ها یکی از مهم‌ترین موارد بروز اختلاف در حوزه وسایل حمل و نقل آبی است. تشخیص مشکلات این وسایل در کنار استفاده از لوازم مصرفی مختلف می‌تواند اختلافاتی بین مالکان کشتی و بنگاه‌های تعمیراتی ایجاد کند. در صورت بروز این اختلاف کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه هوایی در خصوص کم و کیف آن اظهار نظر خواهد کرد. از این رو در این یادداشت به نحوه ایجاد و حل این اختلافات خواهیم پرداخت.

مراکز مختلفی جهت تعمیرات کشتی در کشور وجود دارند و از سوی دیگر معمولا در هر شهر نیز یک یا چند مرکز تعمیر قایق وجود دارد. مراکز معتبر تعمیر کشتی در جهان نیز عبارت اند از مجموعه حوضچه‌های خشک دبی، مجموعه asry متعلق به کشور‌های عضو اوپک، شرکت ناکیلات قطر، کارخانه بروک در مالزی، ایماباری ژاپن، کشتی سازی ویتنام و بسیاری از شرکت‌های آسیایی و غول‌های اروپایی که در عرصه بین المللی فعالیت می‌کنند.

در داخل نیز می‌توان به شرکت صدرا، سازمان دفاع، اروندان و خاتم الانبیا به عنوان مراکز معتبر اشاره کرد. این مراکز عمدتا به تعمیر کشتی‌های تجاری و مسافربری و حتی کشتی‌های نظامی می‌پردازند.

اما مراجعه برای انجام امور تعمیرات کشتی می‌تواند اختلاف ساز باشد. اختلاف اول در خصوص کیفیت تعمیرات است. برای مثال تعمیر‌ موتور‌ها مختلف و یا قسمت‌ها مختلف موتور‌های کشتی‌ها و شناور‌ها و همچنین تامین قطعات مناسب آن‌ها از اصول ابتدایی اما الزامی در تعمیرات کشتی است. به همین دلیل تعمیر کاران باید توجه داشته باشند که کیفیت مناسبی را به مشتری به عنوان خدمات خود ارائه دهند. در صورتی که مالک به دلیل عدم کیفیت لازم اقدام به شکایت از بنگاه نماید و یا از پرداخت هزینه‌های تعمیرات سر باز زند قاعدتا مشکلاتی ایجاد خواهد شد که کارشناس دادگستری وسائط نقلیه دریایی به ان خواهد پرداخت.

از سوی دیگر زمان تحویل کشتی نیز اهمیت دارد و تعمیرات باید در زمان توافق شده و گاها مطابق با قراردادی که صورت گرفته تحویل داده شود در غیر صورت باز هم زمینه ایجاد اختلاف فراهم می‌شود. مسئله دیگر در اختلافات تعمیراتی مربوط به هزینه تعمیرات است. معمولا در ابتدا توافق کاملی در این خصوص صورت می‌گیرد اما مسائل متعدد می‌تواند زمینه تغییر در توافق و یا تفسیر آن را فراهم کند و شرایطی را ایجاد کند که نیازمند ارزیابی کارشناس رسمی وسائط نقلیه دریایی در خصوص برآورد دقیق میزان هزینه تعمیرات کشتی باشد.

تعمیر پانتون، barge، لندینگ کرافت، ید کش‌ها، موتور‌های کشتی،داکینگ کشتی، ژنراتور، شاکل، بدنه‌های چوبی و فایبر گلاس، تعمیرات داخلی کشتی‌ها و حتی سیستم‌های رادیوئی و سیستم های ثبت نوسان و قطب نما‌ها در کشتی‌ها را می‌توان به عنوان موارد مهم مثال زد.

کارشناس وسائط نقلیه دریایی در ارزیابی خود از تعمیرات کشتی‌ها به نوع وسایل و تجهیزات مورد استفاده و همچنین کیفیت آن‌ها توجه خاصی دارد. با توجه به این که قیمت این تجهیزات در بازار‌های جهانی مشخص است بنابراین کارشناس با تخصصی که در این حوزه دارد دستمزد تعمیرات را نیز محاسبه می‌نماید تا با برآورد دقیقی از هزینه تعمیرات داشته باشد.

از سوی دیگر ممکن است اختلافاتی نیز در تعمیرات قایق‌ها ایجاد شود. بر خلاف کشتی‌ها که معمولا با قرارداد‌های مشخص برای تعمیرات سپرده می‌شوند قایق‌ها بیشت با توافقات زبانی و یا نهایتا با فاکتور‌هایی برای تعمیرات به بنگاه تحویل داده می‌شود. به همین دلیل همواره امکان این که بین تعمیر کار و صاحب قایق اختلاف بروز کند وجود دارد. در انواع قایق‌ها نیز بنا به استفاده از لوازم مصرفی و یا نوع نیاز به تعمیرات کارشناسان ما هزینه دقیق تعمیر را مشخص می‌نمایند.

در صورت بروز مشکل در قرارداد‌های تعمیرات کشتی و شناور در شرکت‌های داخلی و خارجی و یا اختلاف بر سر هزینه و یا کیفیت تعمیرات و همچینن نیاز به اظهار نظر در خصوص تعمیرات قایق می‌توانید با کارشناسان ما تماس حاصل نمائید.

منظور از تصادم دریایی برخورد کشتی‌ها با سایر کشتی‌ها و یا برخورد با قایق‌های کمک و یا اسکله‌ها و ناوبر‌ها و غیره. مسئله تصادم کشتی‌ها در حقوق بین الملل نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. تصادم کشتی مسائل حقوقی و فنی بسیار زیادی را ایجاد می‌کند و مانند تصادف در وسایل نقلیه زمینی ابتدائا یک بحث فنی دارد و پس از آن مباحث حقوقی و مسئولیت‌ها سر باز می‌کنند. و ناگفته پیداست که بررسی مسائل حقوقی در آن مرتبط با ارائه گزارشات فنی کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه دریایی در خصوص تصادم است.

ابتدا لازم است تا برای ورود به بحث فنی یک مقدمه حقوقی جهت اهمیت بحث تشخیص فنی ذکر کنیم. مسئولیت بروز تصادم دریایی با هر یک از وسایل مذکور بر عهده مقصر حادثه است. برای مثال اگر یک کشتی به دلایلی از مسیر خود خارج شده و به کشتی دیگری برخورد کند مسئولیت جبران تمام خسارت بر عهده شرکت کشتیرانی اول خواهد بود. اما در صورتی که هر کشتی سهم مشترکی در تصادم دریایی داشته باشند قاعدتا جبران خسارت‌ها نیز بر عهده هر دو طرف است. برای مثال در صورت تصادم یک کشتی با یک ناو و مسئولیت برابر هر دو کشتی و از بین رفتن کشتی و خدمه و عدم آسیب با ناو و حتی آسیب به آن کل هزینه خسارات مجموعا باید توسط عاملین کشتی و ناو مشترکا پرداخت شود.

بنابراین با این مقدمه مشخص شد که ضرورت دارد تا کارشناس دادگستری وسائل نقلیه دریایی در خصوص شیوه بروز تصادم اظهار نظر کند. جالب است بدانید در اسکله‌ها و بندرگاه‌ها گاها تعداد زیادی تصادم بروز می‌کند. برخورد قایق‌ها و کشتی‌ها با یکدیگر که معمولا خسارات وسیعی نیز ایجاد می‌کند و آسیب زیادی به محیط اطراف اسکله و سایر وسایل نقلیه موجود در آن محدوده وارد می‌کند.

بر خلاف آن چه تصور می‌شود پهنه بیکران دریا‌ها هم مانند جاده‌ها و خطوط زمینی دارای مختصاتی هستند و نوع حرکت وسایل حمل و نقل دریایی نیز بر اساس قواعد مشخصی صورت می‌گیرد. بنابراین کارشناسان ما در این حوزه با بررسی این اصول و شیوه حرکت کشتی‌ها و قایق‌ها و محدوده‌های آبی که معمولا اصول کلی آن از آیین نامه‌ها و قوانین داخلی و بین المللی می‌آید و تطابق آن نیز با توجه به نقشه‌ها و دستگاه‌های ثبت مسیر حرکت و مختصات ناو و کشتی تعیین می گردد اقدام به اظهار نظر می‌نمایند.

به همین دلیل محدودیت‌هایی برای سفر در دریا در نظر گرفته شده است به صورت مشخص می‌توان به کانال دسترسی که همان مسیر عبور مشخص شده‌ کشتی‌ها و قایق‌هاست، پلاک شناور، مدارک دریانوردی که به منزله گواهینامه دریانوردی است، دفترچه تردد انتظامی، گواهینامه فنی، گواهینامه ثبت و مجوز‌های مختلف جهت انجام امور مشخص در دریا و حتی مباحثی در خصوص رنگ شناور‌ها و شناسایی علائم دریایی و غیره اشاره کرد.

بنابراین کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه دریایی در صورت بروز تصادم ابتدا این موارد را به عنوان اطلاعات اولیه مورد بررسی قرار می‌دهد تا در صورت بروز امکان در مورد آن اظهار نظر نماید. در غیر صورت باید مختصات مربوط به حرکت و همچنین اخطار‌ها و سطح کنترل و توانایی فرماندهی کشتی را به عنوان سایر عوامل تاثیر گذار در تصادم دریایی مورد بررسی قرار داد.

معمولا بیمه‌ها نقش مهمی در جبران خسارات تصادمات دریایی دارند به همین دلیل نیز در مواقع بروز تصادم بلافاصله کارشناسان شرکت بیمه کننده در محل حاضر می‌شوند تا در خصوص بروز حادثه اطلاعات لازم را جمع آوری و گزارش تهیه کنند. علاوه بر این موضوع مسائلی نیز در خصوص مسئولیت کنترل کشتی و حتی شرکت‌های کشتیرانی در قبال حادثه وجود دارد که تنها با گزارش کارشناس وسائط نقلیه دریایی وضعیت آن مشخص خواهد شد.

با توجه به هزینه بسیار زیادی که معمولا برای خرید یک کشتی انجام می‌شود بازار اجاره کشتی نیز بسیار رونق پیدا کرده است. افراد حقیقی و حقوقی به جای تامین هزینه‌های بسیار زیاد خرید کشتی‌ها اقدام به اجاره کشتی می‌کنند. در بحث اجاره ما با انواع قرارداد‌ها روبرو هستیم اما به طور کلی لازم است تا ابتدا دو نوع اجاره کشتی داخلی و کشتی خارجی را از هم تفکیک کنیم. مسائل و محدودیت‌ها و همچنین تکنیک‌هایی در خصوص اجاره کشتی چه داخلی و چه خارجی وجود دارد که عدم توجه به آن‌ها باعث بروز اختلافاتی می‌شود. در این یادداشت ابتدا به بررسی این موراد می‌پردازیم و در ادامه یادداشت به کمک کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه دریایی در خصوص اختلافات ناشی از قرارداد اجاره کشتی و قایق و همچنین نحوه رسیدگی به آن مباحثی را طرح خواهیم نمود.

هر کشتی یا شناوری که قابلیت حمل و نقل و جابجایی داشته باشد در قرارداد‌های اجاره به اصطلاح خارجی باید مواردی را رعایت نماید. کشتی‌های خارجی توسط افراد ایرانی حداقل باید به مدت دو سال اجاره شوند، کشتی حتما باید توسط اتباع ایرانی اجاره شود، اجاره نامه کشتی باید به تایید و ثبت نمایندگی ایران برسد، کشتی باید از پرچم ایران استفاده نماید و تحت قوانین ایران است، کشتی باید از لحاظ کارآیی در وضعیت مطلوبی باشد به همین دلیل محدودیت سن ده سال را برای شناور‌ها و کشتی‌ها در نظر گرفته‌اند.

موارد مذکور عمده محور‌های کلی در خصوص اجاره کشتی خارجی است به همین دلیل تاکید زیادی می‌شود که افرادی که علاقمند به عقد قرارداد اجاره کشتی به صورت کامل هستند موراد مذکور را لحاظ نمایند. بدیهی است لحاظ نکردن این موراد مستاجر و مالک کشتی را با مشکلاتی روبرو خواهد کرد که این موضوع نیز توسط کارشناس دادگستری وسائط نقلیه دریایی بررسی می‌شود.

انواع اجاره کشتی را می‌توان به اجاره سفری، که معمولا برای یک سفر تجاری و یا غیر تجاری در مدت معمولا محدودی صورت می‌گیرد، و مستاجر نه تمام بلکه بخشی از یک کشتی و شناور را اجاره می‌نماید. اجاره زمانی که بر اساس زمان مشخص مثلا دو ماه یک شناور به مستاجر اجاره داده می‌شود در این توافقات محل تحویل کشتی و زمان آن به دقت لحاظ می‌شود و همچنین هزینه‌های جانبی آن معمولا به موجب قرارداد بر عهده مستاجر قرار می‌گیرد.

اجاره لخت نیز یکی از مهم‌ترین نوع قرارداد‌های اجاره کشتی است که بسیار هم رایج است و تا حدودی در مقدمه متن آن را توضیح دادیم. محدودیت‌های مستاجر در این نوع اجاره بسیار اندک است و چون تامین هزینه خرید کشتی و شناور دشوار است و یا به صرفه نیست معمولا از این روش استفاده می‌شود. قرارداد‌های دیگری مانند مانند قرارداد بخشی و یا جزئی را هم می‌توان ذکر کرد که بنا به نیاز در این حوزه منعقد می‌شوند.

اما مهم‌ترین اختلافات در قرارداد اجاره کشتی کدام‌اند؟ اولین موضوع در خصوص کیفیت اجاره است. منظور از کیفیت اجاره نوع اجاره هم می‌تواند باشد که بالاتر به اجاره سفری یا بخشی اشاره کردیم. در این نوع اجاره‌ها ممکن است بین مستاجر و ناخدای کشتی در خصوص میزان استفاده از کشتی اختلاف بروز کند. نهایتا این اختلاف به نفع یک طرف در ابتدا حل می‌شود اما ادعای طرف دیگر بعد از بروز اختلاف ممکن است زمینه پرداخت خسارت قابل توجه به دیگری را فراهم کند. برای مثال هم می‌توان به مسافت و میزان بار اشاره نمود و یا حتی حجم بار‌ها.

اختلاف دوم در خصوص زمان اجاره کشتی است. فرض کنید یک کشتی را در یکم جولای اجاره کرده‌اید و قصد دارید از آن برای حمل یک بار به چین استفاده کنید، مدت زمان اجاره شما یک ماه است، برای مثال اگر درده جولای کشتی از بندرگاه حرکت کند شروع زمان قرارداد نیز از همان دهم جولای محاسبه می‌شود. تاخیر در حرکت و به معنای تغییر زمان شروع قرارداد است و چون این موضوع در قرارداد‌ها لحاظ نمی‌شود در مورادی اختلاف برانگیز می‌شود.

اختلاف سوم تحویل کشتی به مستاجر و مالک است. بر این اساس ممکن است قرارداد اجاره یک کشتی امروز به پایان برسد اما کشتی دو روز دیگر به بندرگاه برسد. این موضوع سبب اختلاف و احتمالا تعیین خسارت تاخیر است. از سوی دیگر ممکن است کشتی ‌ای که به مالک تحویل داده شده است دچار خساراتی شده باشد و به عبارتی بر اساس قراردادی که تحویل گرفته است نباشد. عکس این موضوع نیز سبب اختلاف است که کشتی بر اساس مفاد قرارداد و شرایط مندرج در آن به مستاجر تحویل داده نمی‌شود و یا حتی کشتی آمادگی لازم برای سفر را ندارد. این مورد اختلافی نیز توسط کارشناس رسمی وسائط نقلیه دریایی بررسی می‌شود.

اختلافات دیگر در خصوص توانایی کشتی در حمل بار و یا میزان حمل بار است. برای مثال ممکن است کشتی با ظرفیت پانصد تن اجاره شده باشد اما کشتی توانایی حمل چهار صد تن را داشته باشد این مورد را کذب در اجاره هم می‌نامند که موجب اختلاف است.

اختلافات در قرارداد کشتی بسیار بسیار زیاد است. توقیف کشتی، حمل بار غیر مجاز، ممنوعیت کشتی از حمل بار، خرابی کشتی، تاخیر در حمل و یا تحویل و مواردی از این قبیل در بسیاری از قرارداد‌های اجاره کشتی صورت گرفته است. که بررسی آن را به طور کامل در یادداشت دیگری انجام خواهیم داد.

کارشناس دادگستری وسائط نقلیه دریایی از نوع دیگری از اختلافات بحث می‌کند که به مراتب اهمیت بیشتری هم می‌تواند داشته باشد و آن موضوع عدم پایبندی به مفاد قرارداد و یا حتی فسخ قرارداد است. برای مثال مستاجر ساعتی قبل از حرکت کشتی تصمیم به فسخ قرارداد می گیرد و شرایط فسخ هم در قرارداد لحاظ نشده است و یا ساز و کار آن پیچیده است. در این موارد نیز کارشناس رسمی دادگستری وسائط نقلیه دریایی بر اساس حقوق طرفین اظهار نظر می‌کند. معمولا فردی که اقدام به فسخ قرارداد می‌کند باید نیمی از هزینه قرارداد را به عنوان خسارت به بپردازد. و یا عدم تعهد به پرداخت هزینه‌ها از سوی مستاجر به دلایل مختلف اعم از ناکارآمدی کشتی و یا عدم تطبیق شرایط با مفاد مندرج در قرارداد و موضوعات اینچینی زمینه ساز اختلاف خواهند بود.

بنابراین همانطور که اشاره کردیم در صورت بروز در اختلافات مختلف چه در قرارداد‌های داخلی و چه در قرارداد‌های خارجی و چه موضوعات مختلف قراردادی و نیاز به ارزیابی قرارداد و یا مطابقت وضعیت شناور و کشتی با مفاد قرارداد می‌توانید با کارشناس وسائط نقلیه دریایی تماس حاصل نمائید.